Joaquin Phoenix: de man achter de meest labiele en intimiderende personages van de laatste decennia

Met de surrealistische komedie Beau is Afraid schittert Joaquin Phoenix deze maand weer als vanouds in een grote blockbuster. Wie is de man achter de meest labiele en intimiderende filmpersonages van de laatste vier decennia? Een portret van een Hollywood-grootmeester.

Opgegroeid in een sekte

Zijn ouders, John en Arlyn, waren in de vroege jaren zeventig lid geweest van Children of God, een club die zich aanvankelijk voordeed als religieuze gemeenschap, maar gaandeweg steeds vaker in opspraak raakte wegens hardnekkige verhalen rondom seksueel misbruik van jonge kinderen en een losse seksuele moraal tussen leden onderling. Over de betrokkenheid van zijn familie in de sekte zei Phoenix in 2014: ‘Ik denk dat mijn ouders oprecht dachten dat ze een religieuze gemeenschap gevonden hadden die hun idealen deelde. Sektes adverteren zich nooit als sekte. Normaal gesproken is het iemand die zegt: Wij zijn een gemeenschap van gelijkgestemde mensen.’ Over het moment dat zijn familie eruit stapte, zei de acteur in een interview met Vanity Fair: ‘In 1977 ontvingen we een brief van de leider, waarin een nieuwe activiteit van ‘flirterig vissen’ werd voorgesteld. Daarbij moest seks worden gebruikt om nieuwe volgers binnen te halen. Op dat moment zeiden mijn ouders: fuck dit, we zijn hier weg.’

De familie Bottom stapte op een boot naar Amerika, arriveerde in Miami en reed in een camperbusje door naar Los Angeles. Daar doopte de familie zich om tot de familie Phoenix. Als uit de as herrezen.

Debut

Joaquin, die zijn naam veranderde in Leaf, was 6 toen hij zijn eerste contract tekende. Twee jaar later maakte hij zijn televisiedebuut. In dit geval geen triest verhaal van een kindsterretje dat veel te jong de harde filmwereld in werd geduwd, maar juist een droom die al heel vroeg werkelijkheid werd. ‘Pure vreugde. Het leukste wat er is’, omschreef Phoenix zijn eerste minuten op de filmset. ‘Voor sommige kinderen is het de eerste keer dat ze een bal goed raken of een doelpunt maken. Voor mij was het dit. De fysieke sensatie van het acteren. Dat is het gevoel waar ik sindsdien naar op zoek ben.’

Joaquin groeide uit tot een van de grootste acteurs van de 21ste eeuw. Phoenix leerde als geen ander melancholische, beschadigde en zwakzinnige karakters te portretteren. Van een megalomanische keizer in Gladiator (2000) tot een sociaal ongemakkelijke introvert die hopeloos verliefd wordt op een computerstem in Her (2013) en van een manische clown in Joker (2019) tot een alcohol- en drugsverslaafde countryzanger in Walk the Line (2005).

Vroegtijdig pensioen

Toen steracteur Joaquin Phoenix in het najaar van 2008, geheel vanuit het niets, zijn pensioen aankondigde ‘om zich vol te kunnen storten op zijn hiphopcarrière’, gingen alle alarmbellen af. Waar kwam dit radicale besluit vandaan? Even voor de beeldvorming: Phoenix was pas 34 jaar, nét genomineerd voor een Oscar, voor zijn glansrol in Walk the Line, én stond te boek als de veelbelovendste acteur op de planeet. Waarom dan nu al de handdoek in de ring gooien? Hier klopte iets niet. Sterker nog: alles wees op een mentale inzinking. De steracteur was dikker dan normaal, zijn vlassige baard leek al weken niet meer gewassen en hij verborg zijn gelaat constant achter een zwarte zonnebril. En inderdaad; acteren deed Phoenix niet meer. Rappen wel. Alhoewel, zijn bizarre hiphopshows waren niet veel meer dan halfslachtige pogingen tot. De kersverse rapper vergat zijn teksten, viel van het podium en raakte verstrengeld in knokpartijen met zijn fans. Was de wereld hier getuige van de moeder aller meltdowns?

In de zeik

In 2010 gaf Phoenix, met zijn nieuwe film I’m Still Here, zelf antwoord op die priemende vraag. Soort van. In de ‘documentaire’ zien we hoe de sterspeler van Gladiator aan zijn raps werkt, dubieuze concerten opvoert en zelfs P. Diddy benadert om zijn eerste hiphopplaat te produceren. Maar ook hoe hij hoe coke snuift, callgirls bestelt, orale seks heeft met een publicist en zijn assistenten behandelt als grofvuil. Volgens een recensie van de Los Angeles Times bevat de film ‘meer mannelijke naaktheid dan sommige homopornofilms én een misselijkmakende scène waarin iemand zijn behoefte doet boven Phoenix terwijl hij slaapt.’ Nog niet iedereen had het direct in de gaten, maar voor de meesten was het met deze film wel duidelijk: Phoenix had iedereen in de zeik genomen. En hoe. ‘Natuurlijk was die film bedoeld als comedy!’ bevestigde de acteur jaren later in de Amerikaanse Playboy. ‘De hele grap van die film was dat ik zou aankondigen dat ik met pensioen ging en dat het niemand iets kon schelen.’

Extreme toewijding

De vraag luidt of Phoenix niet soms té diep in zijn personages duikt. Zijn rol van alcoholistische countryzanger leverde Phoenix dan wel een Golden Globe én Grammy op, maar ook een eigen alcoholverslaving. Na de opnames checkte de acteur zich in bij een afkickkliniek. De toewijding waarmee Phoenix zijn filmrollen benadert is ook evident in zijn laatste meesterwerk. Als de gekwelde komiek Arthur Fleck in Joker (2019) transformeert hij langzaam in een bipolaire moordenaar. Voor die rol stortte Phoenix zich op onderzoeken naar narcisme en criminologie, bestudeerde hij ijverig de vogelverschrikker uit The Wizard of Oz en viel hij 26 kilo af. ‘Ik heb graag een fysieke verandering om mij aan een personage te herinneren. Het kan niet allemaal puur op mentale kracht gebeuren’, zei hij in gesprek met de Vlaamse krant Het Laatste Nieuws. Om die manische lach te meesteren keek Phoenix ook eindeloos naar filmpjes van lachende mensen.

Zeggen dat de acteur zichzelf verloor in zijn rol is overdreven, maar realiteit en fictie liepen tijdens de opnames van Joker wél door elkaar, erkende hij. ‘Om eerlijk te zijn ben ik er ook niet zeker van wat er écht of geacteerd was in deze film.’