Van drugsverslaafde naar Iron Man: dit is het verhaal van Robert Downey Jr.

Op 2 december vorig jaar verscheen op Netflix de documentaire Sr., een onthullend en intiem portret van Robert Downey Sr., de vader van Junior. Het leven van Senior verdiende absoluut een documentaire: op geheel eigenzinnige wijze regisseerde hij tussen 1953 en 2011 een reeks absurdistische, hilarische en met vlagen succesvolle arthousefilms, met titels als Sweet Smell of Sex, Chafed Elbows en Two Tons of Turquoise to Taos Tonight. "Mijn vader was altijd bezig met het maken van artistieke films, een genre dat nooit een groot publiek vond. Daardoor was er geld tekort. Maar dat interesseerde hem niet", vertelt Downey Jr. in de zwart-wit geschoten film. Hij vervolgt: "Hij wilde kunst maken en mijn moeder moest hem daarbij helpen. Die twee leefden als hippies in een huis dat overspoeld werd door gelijkgestemde zielen. Mijn ouders waren ongeschikt om een kind op te voeden. Aan liefde geen gebrek hoor, maar ze hadden geen tijd voor mij."

Een hippie-opvoeding

"Drugs waren altijd aanwezig. Marihuana was een hoofdbestanddeel van ons huishouden. De joints lagen gewoon op de keukentafel, zoals ontbijtgranen bij andere gezinnen." In Sr. vertelt Downey Jr. openlijk over de beginselen van een verslaving die ook op hemzelf diepe sporen achterlieten. In een uitgebreid interview met Vanity Fair uit 2000, het jaar waarin Downey Jr. een gevangenisstraf van drie jaar uitzat wegens het herhaaldelijk missen van verplichte drugstesten (daarover later meer), schetst Sr. hoe Jr., door zijn schuld, in aanraking kwam met drugs. "Ik zat met vrienden een beetje wiet te roken en poker te spelen. Mijn zoontje staarde me een beetje grappig aan. Ik had hem net betrapt op het stiekem nippen van een glaasje witte wijn. Ik zei toen tegen hem: 'Weet je, je zou dit eens moeten proberen in plaats van wijn te drinken'. Ik gaf hem een joint toen hij pas 6 jaar oud was. Ik voelde meteen dat ik een verschrikkelijke en domme fout had gemaakt: hoe kun je in hemelsnaam drugs aan een klein kind geven, puur om grappig te doen?" In Sr. gaat de regisseur verder op dat voorval. "Wij vonden marihuana en dat soort dingen vrij onschuldig. We deden het immers zelf ook. Maar het was idioot van ons om dat met ons kind te delen. Ik ben ontzettend blij dat hij nog gewoon hier is."

Overal en nergens

Daarmee is alles ook wel gezegd. De vroege introductie van drugs betekende voor de steracteur het startschot van een leven vol ellende. Op 8-jarige leeftijd was de kleine Downey Jr. al volledig verslaafd. Gebruiken werd al snel een familieaangelegenheid. "Als we samen drugs gebruikten, was het alsof mijn vader zijn liefde voor mij probeerde te uiten op de enige manier die hij kende", blikte Downey Jr. terug. Pendelend tussen New York en Los Angeles timmerde Downey Jr. als worstelende tiener, high school dropout en drugsverslaafde aan zijn prille carrière in de showbusiness. Na talloze mislukkingen en afschrijvingen brak hij als 22- jarig ‘zoontje van’ in 1987 dan toch door. In The Pick-Up Artist speelde hij een vlotte womanizer; zijn eerstvolgende rol in Less Than Zero (1987) als cocaïneverslaafde kwam dichter bij de werkelijkheid. Dat de kunst van acteren Downey Jr. wel lag, is zacht uitgedrukt. Al na enkele films bleek de jonge belofte meer talent te bezitten dan zijn hele artistieke familie bij elkaar. Zijn eerste grote wapenfeit werd Chaplin, waarin Downey Jr. de show steelt als de iconische komiek.

Ontsnapt uit rehab

Ook als rijzende ster in Hollywood bleven de verdovende middelen hun aantrekkingskracht uitoefenen op Downey Jr. Jointjes hadden plaatsgemaakt voor hevig cocaïne- en heroïnegebruik, een cocktail die opborrelde tot een onvermijdelijke eruptie. De zomer van 1996 werd voor Downey Jr. een onvergetelijke, en dan allerminst in positieve zin. Op 23 juni van dat jaar snelt de acteur over de Pacific Coast Highway van Malibu, als hij word aangehouden voor hard rijden. In zijn Ford Explorer treffen de politieagenten heroïne, cocaïne, een ongeladen .357 magnum en vier kogels aan in het dashboardkastje. Nog geen maand later wandelt Downey Jr., in afwachting van zijn strafproces, het huis van zijn buren in Malibu binnen en valt flauw in het lege bed van hun 11-jarige zoontje. De moeder treft de hevig snurkende acteur later aan en belt direct de politie; haar opgenomen gesprek gaat het internet over. De rechtbank stuurt Downey Jr. vervolgens naar een afkickprogramma, maar daar ontsnapt hij doodleuk uit het raam. Zijn manager, Loree Rodkin, uit in de media zijn ongerustheid. "Elke dag kijk ik in de krant en vrees ik dat ik het overlijdensbericht van Robert ga lezen."

Gevangenis

In de zomer van 2000 maakte Vanity Fair een indrukwekkend portret van Hollywoods grootste belofte, opgesloten in een zwaarbeveiligd complex, midden in de woestijn van Californië, op zo’n 300 kilometer van de glitter en glamour van Hollywood. De toen 35-jarige Downey Jr. deelde zijn complex met seriemoordenaar Charles Manson, meedogenloze bendeleden en corrupte bewakers die gevangenen hadden gedwongen deel te nemen aan zogenaamde gladiatorengevechten. "Ik had zoiets van: wat doe ik hier in godsnaam?" waren de eerste gedachten van de acteur toen hij er aankwam. De VF-journalist schreef: "Als hij niet zijn keukendiensten afwerkt, vijf dagen per week, voor 8 cent per uur, probeert Robert Downey Jr. — Oscargenomineerde turned gevangene nr. P50522 — geestelijk gezond te blijven, terwijl hij constant wordt geconfronteerd met de dreiging van geweld en seksuele agressie." Daar was geen woord aan gelogen. Als beroemdheid — en dus als mikpunt — raakte Downey Jr. geregeld verwikkeld in confrontaties met medegevangenen. Op de vraag van de journalist of Downey Jr. seksueel mishandeld is, antwoordt de acteur: "Ik kan het bevestigen noch ontkennen."

Van comeback naar dakloos

Na een jaar kwam Downey Jr. vrij en voegde zich bij de cast van hitserie Ally McBeal, waar hij een Golden Globe én Emmy-nominatie mee verdiende. Een comeback leek in de maak. Totdat de acteur, die ooit 7 miljoen per jaar opstreek, zwaar aan de heroïne inbrak bij zijn buurman, op zoek naar geld voor meer drugs. Dit keer verloor hij alles. Zijn vrouw en zoon verlieten hem, hij raakte dakloos, nagenoeg failliet en praktisch werkloos. "Dat was het absolute dieptepunt in mijn leven", zei hij in een recent interview. Een ritje langs de kust, in 2003, werd een kantelpunt. Downey Jr. stopte bij een Burger King en gooide daar al zijn drugs in de zee. De reden: filmproducent Susan Levin, die Downey Jr. in 2005 het jawoord gaf, maar alleen op voorwaarde dat hij definitief stopte met drugs. Zo geschiedde. Downey Jr. speelde mee in kaskrakers als Kiss Kiss Bang Bang (2005) en Zodiac (2007), maar maakte zijn comeback definitief als Tony Stark, de miljardair, playboy, genie en filantroop uit het Marvel-universum. Maar liefst elf keer speelde hij zijn alter ego Iron Man, een reeks die van Downey Jr. eventjes de rijkste acteur ter wereld maakte.

Voor zijn inmiddels overleden vader heeft de acteur geen kwaad woord over: "Ik ben geen slachtoffer en ik neem ook niemand iets kwalijk. In mijn ogen was hij een genie. Daarom heb ik deze documentaire gemaakt. Ik wil dat iedereen weet wie mijn vader was. Met zijn goeie én slechte kanten. Hij deed het echt geweldig. Behalve dan met die drugs. Die had hij mij beter niet kunnen geven..."